در این مقاله با عنوان مافیای پول در دنیای علم و راه‌های مقابله با آن‌ها سعی خواهیم کرد به بررسی وضعیت دسترسی به مقالات در دنیای علم بپردازیم. ایجاد انحصار در انتشار محتوای علمی توسط چند ناشر بزرگ باعث قطع دسترسی بسیاری از پژوهشگران به تولیدات علمی همکاران خود شده است. با نارون ژورنال همراه باشید تا این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.
مافیای پول در دنیای علم و راه‌های مقابله با آن‌ها
فرض کنید در حال جستجو در گوگل اسکولار هستید. مقاله‌ای را پیدا می‌کنید و برای دسترسی به اصل مقاله بر روی آن کلیک می‌کنید. سپس به سایت یک ناشر بزرگ مانند الزویر، اشپرینگر، وایلی یا سیج هدایت می‌شوید و تمام چیزی که به آن دسترسی دارید عنوان و چکیده مقاله است. سایت این ناشر از شما می‌خواهد که بین ۱۰ الی ۱۰۰ دلار برای دسترسی به مقاله بپردازید.
مورد بالا بخشی از تجربیات روزانه هر پژوهشگری در سراسر دنیا است. اما سوال اصلی این است که آیا قرار است این مبلغی که پرداخت می‌کنید برای حمایت از پژوهشگران آن مقاله صرف شود یا به جیب ناشران بزرگ می‌رود؟ در مقاله قبلی با عنوان تاثیرات مخرب الزویر بر دنیای علم دیدیم که ناشران بزرگ میلیاردها دلار را در هر سال به جیب می‌زنند بدون اینکه هیچ‌گونه حمایتی از پژوهشگران به عمل بیاورند. هسته اصلی درآمدی آن‌ها قراردادهای میلیون دلاری است که با موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها دارند و بدین ترتیب اجازه دسترسی دانشجویان و پژوهشگران آن موسسه یا دانشگاه را به مقالات خود می‌دهند.
چه کسی فکر می‌کرد که روزی بتوان از علم چنین پولی به دست آورد؟ اما موضوع این است که تمام این پول برای ناشران است نه برای پژوهشگران و دانشگاه‌هایی که هزینه پژوهش‌ها را می‌پردازند. نویسندگان مقالات معمولاً بودجه خود را از موسسات دولتی و دانشگاهی دریافت می‌کنند و آن را به رایگان به مجلات ارسال می‌کنند. در مقابل ناشران با گرفتن حق عضویت‌های میلیون دلاری از این مقالات درآمد کسب می‌کنند. شاید باز هم این سوال برای شما مطرح باشد که چرا پژوهشگران به این فرایند احمقانه ادامه می‌دهند؟
واقعیت این است که مقالات علمی که یک پژوهشگر منتشر می‌کند به شدت بر روی ارتقاء علمی و شغلی وی اثرگذار است. به همین دلیل پژوهشگران مجبور‌اند مقالات خود را به مجلاتی ارسال کنند که بیشتر توسط ناشران بزرگ منتشر می‌شوند. در واقع ناشران بزرگ یک حلقه معیوب طراحی کرده‌اند که مقالاتی را در مجلات خود منتشر می‌کنند و مجلات دیگر همین ناشران به آن مقالات استناد می‌کنند و در نتیجه اعتبار مجلات آن‌ها روز به روز درحال افزایش است. ازسوی دیگر مجلات مستقلی که دارای اعضای هئیت تحریریه قوی هستند اما مستقلانه کار می‌کنند از ابزارهای تبلیغاتی و انتشار گسترده مقالات خود محروم هستند و در نتیجه کمتر مورد استناد قرار می‌گیرند.
راه حل مقابله با مافیای پول در دنیای علم چیست؟
مدل جدیدتری که به شدت درحال محبوب شدن است مدل دسترسی آزاد است. در مدل قدیمی مجلات و ناشران حق عضویت خود را می‌فروختند اما در مدل دسترسی آزاد امکان دریافت رایگان مقاله توسط تمامی افراد در سراسر جهان وجود دارد. این مجلات معمولاً هزینه خود را از نویسندگان دریافت می‌کنند اما تضمین می‌کنند که مقاله شما برای همیشه توسط پژوهشگران دیگر قابل دسترسی باشد. برخی از مجلات دسترسی آزاد نیز توسط دانشگاه‌ها و موسسات دولتی تامین اعتبار می‌شوند و اساساً نه از نویسندگان مقالات و نه از افرادی که قصد خواندن آن‌ها را دارند پولی دریافت نمی‌کنند. نمونه این مجلات را می‌توان در دانشگاه‌های ایران نیز یافت که مقالات خود را به رایگان در اختیار جامعه علمی میگذارند.
این الگوی جدید به شدت درحال محبوب شدن است. در دسترسی آزاد افراد بیشتری مقاله شما را می‌خوانند و در نتیجه استناد بیشتری به مقاله شما و مجله مورد نظر ارجاع می‌شود که به نوبه خود باعث افزایش نفوذ علمی نویسندگان مقالات و همچنین مجلات می‌شود. البته این مجلات نیز دارای فرایند داوری سخت هستند و در بیشتر اوقات ممکن است به سختی مقالات را مورد پذیرش قرار دهند.
همین موضوع باعث نگرانی ناشران بزرگ شده است. بنابراین آن‌ها برای مقابله با مجلات اوپن اکسس روش دیگری پیدا کرده‌اند. در این روش که پذیرش هیبریدی نام دارد نویسنده مقاله می‌تواند هزینه چاپ را خود بپردازد تا مقاله‌اش به صورت دسترسی آزاد منتشر شود و یا اینکه هزینه‌ای پرداخت نشود و سایر افراد برای دسترسی به این مقاله هزینه بپردازند. با این روش آن‌ها توانسته‌اند مجدداً نفوذ مجلات اوپن اکسس را کم کنند. به راستی آیا در سیلیکون ولی یا سایر شرکت‌های بزرگ جهان چنین کسب و کار مبتکرانه، پرسود و کم دردسری وجود دارد؟
درآن سو، برخی افراد نیز سعی کرده‌اند در مقابل ناشران بزرگ بایستند. برای مثال سایت arxiv.org که در دهه سال ۱۹۹۱ معرفی شد مقالات پژوهشگرانی که در یک مجله مورد پذیرش قرار گرفته‌اند اما هنوز چاپ نشده‌اند را نمایه می‌کند. بدین ترتیب اولاً پژوهشگران دیگر بسیار زودتر به مقاله شما دسترسی دارند و در ثانی امکان دزدی علمی از مقالات قبل از چاپ از بین می‌رود. محققان همچنین می‌توانند در سایت‌هایی مانند ResearchGate یا Academia.edu نسخه کامل مقالات خود را در اختیار پژوهشگران دیگر قرار دهند.
نمونه قابل تحسین دیگر سایت Sci-Hub است که توسط الکساندرا الباکیان از قزاقستان در سال ۲۰۱۱ راه اندازی شد. وی دانشجوی برنامه نویسی بود و در اعتراض به هزینه بالای دسترسی به مقالات توسط ناشران این سایت را طراحی کرد. وضعیت وی تاحدودی به ادوارد اسنودن شبیه است. سایت سای‌هاب بیش از ۶۴ میلیون مقاله رایگان را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. به دلیل شکایت انتشارات الزویر از الباکیان، وی محکوم به پرداخت ۱۵ میلیون دلار خسارت و مسدود شدن دامنه سایت‌اش شده است. الباکیان درحال حاضر به صورت مخفیانه زندگی می‌کند و با تغییر مداوم دامنه سایت خود، امکان دسترسی به مقالات را برای پژوهشگران فراهم می‌کند.
وظیفه جامعه پژوهشی در مقابله با مافیای پول در دنیای علم چیست؟
مطمئناً مقابله با مافیای قدرتمند دنیای علم راه حل آسانی نیست. جنبش‌هایی مانند بایکوت الزویر که توسط صدها دانشمند برجسته سراسر دنیا انجام شد نمونه‌ای از جنگ برعلیه سودجویان علمی و مقابله با مافیای پول در دنیای علم است. اما همه پژوهشگران اعتقاد دارند که در صورت متحد شدن جامعه علمی می‌توان این مافیا را به زانو درآورد. ارسال مقالات به مجلات با دسترسی آزاد، انتشار رایگان نسخه مقاله توسط پژوهشگران و نرمش نشان دادن دانشگاه‌ها و مجلات در تایید اعتبار مجلات با دسترسی آزاد می‌تواند برای همیشه مشکل دسترسی به پژوهش‌های دانشمندان سراسر دنیا را حل کند.
واقعیت اینه ک، این مسئاله موضوع جدیدی نیست و توی همین کشورهای غربی انتقادهای فراوانی هست. و البته این انتشارات پولی ب داور نمیدون وتنها هزینه های چاپ مقاله رو انجام میدن چندین برابر اون سود های کلان میگیرن.
نه تنها الزویر بلکه این قضه برای مجموعه ژورنال نیچر ک معروف ترین مجموعه ژورنال هست توسط نه فردی معمولی ولی یکی از دریافت کنندهگان جایزه نوبل اگه درست یادم باشه در رشته فیزیک یا شیمی به باد انتقاد گرفته شد. ک چقدر باید یک ریسرچر وقت و زمان بزاره تا فرمت ها و استاندارد های کلافه کننده این ژورنال ها رو رعایت کنی. وقت و زمانی ک میتونه صرف پژوهش بشه.
این ادم ک اسمشو یادم نیست الان خودش بعدن یک ژورنال اپن کسس ایجاد کرد.
در هر صورت نشریاتی مانند الزویور جز پیشقدمان این عرصه بودن و خوب باعث نشر دانش و پیشرفت اون شدن و خوب از این ایدهشون هم پول در میارن.
کشورهایی مثل روسیه کمتر به این ژورنال های بین المللی مقاله میدن و بیشتر ب زبان روسی در ژورنال های خودشون مقاله چاپ میکنن و با زیرکی از مقالات انگلیسی بین المللی استفادهدمیکنن.
و البته پژوهش های فوق پیشرقته سری هم وجود داره م ب هیج وجه در این ژورنال ها دیده نمیشه و اون جای دیگه داره.
اون چیزی ک ادم رو ناراحت میکنه اینه ک توی نظرات دوستان ب هم بی احترامی میکنن. و یک غلط تایپی رو دست میگیرن و مواردی از این قبیل. اگر بحث شما منطقی هست خواننده خودش متوجه میشه احتیاج ب تحمیل نظر یا بی احترامی نیست